WIEDZA | 03.03.2025

Ciąża XXI wieku. Obawy, wyzwania, potrzeby pacjentek – jak temu sprostać? Najważniejsze informacje na temat epigenetyki

Ciąża w XXI wieku to czas, w którym rozwój nauki i medycyny otwiera przed przyszłymi rodzicami nowe możliwości, ale jednocześnie stawia przed nimi liczne wyzwania. Jednym z ważnych zagadnień staje się rola epigenetyki – nauki badającej, jak środowisko i czynniki zewnętrzne mogą wpływać na ekspresję genów dziecka już na etapie przedkoncepcyjnym i w czasie ciąży. Odpowiednia dieta, styl życia i suplementacja mogą mieć istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka jeszcze przed narodzinami. Jakie kroki mogą podjąć przyszli rodzice, aby sprostać wyzwaniom współczesnego macierzyństwa i ojcostwa? W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu, jak epigenetyka oraz odpowiednie podejście do suplementacji mogą wspierać zdrowie matki i rozwój dziecka.

Czym jest epigenetyka i jak wpływa na zdrowie dziecka?

Epigenetyka bada, jak czynniki środowiskowe mogą oddziaływać na sposób, w jaki geny są „aktywowane” lub „wyciszane” – bez zmiany ich struktury. Oznacza to, że dieta, styl życia (w tym aktywność fizyczna i zdrowie psychiczne matki), używki, stres czy narażenie na zanieczyszczenia wpływają na mechanizmy regulujące aktywność genów. Zdrowie dziecka jest uwarunkowane nie tylko samymi genami, ale także ich interakcją z czynnikami zewnętrznymi. Choć czynniki te nie zmieniają sekwencji DNA, to modulując ekspresję genów, mogą wpływać na rozwój płodu, a w późniejszym czasie – zdrowie dziecka.

Według epigenetyki rodzice, dzięki świadomym wyborom i działaniom, mogą „zaprogramować” aktywność genów dziecka w sposób sprzyjający jego zdrowiu w przyszłości. Potwierdzeniem tego są badania przeprowadzone w szwedzkiej populacji Överkalix, które wykazały, że sposób odżywiania matki w trakcie ciąży może wpływać na długość życia potomstwa i ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. Co więcej, te zmiany epigenetyczne mogą być przekazywane kolejnym pokoleniom, podkreślając ich długoterminowe znaczenie.

Właściwie dobrana suplementacja a planowanie ciąży

Suplementacja odgrywa istotną rolę zarówno w okresie przygotowania do ciąży, jak i w jej początkowej fazie. Choć dieta dostarczająca niezbędnych składników odżywczych jest fundamentalna dla zdrowia matki i dziecka, niektóre potrzeby mogą być wyższe niż te, które można zaspokoić samym pożywieniem. Dlatego też eksperci rekomendują stosowanie suplementów, które wspierają rosnące zapotrzebowanie na składniki odżywcze w trakcie przygotowań do ciąży oraz w kolejnych trymestrach jej trwania.

Najważniejsze składniki w suplementacji prenatalnej

Według badań naukowych istnieje dziewięć podstawowych składników odżywczych, które w odpowiednich ilościach wspierają prawidłowy rozwój dziecka od najwcześniejszych etapów życia płodowego. Te działają poprzez mechanizmy epigenetyczne lub jako substraty istotnych reakcji biochemicznych, które mogą mieć wpływ na zdrowie i życie dziecka w przyszłości. Wśród najważniejszych składników znajdują się:

• cholina,
• DHA (kwas dokozaheksaenowy),
• żelazo,
• witamina D,
• metylokobalamina (witamina B12),
• witamina B6,
• kwas foliowy,
• jod.

Pierwszy trymestr – fundament dla przyszłości dziecka

Pierwsze tygodnie ciąży są niebywale istotnym etapem, ponieważ w tym czasie dochodzi do zamknięcia cewy nerwowej (około 28 dnia po zapłodnieniu) i powstania zawiązków najważniejszych organów. Płód, który liczy wtedy zaledwie kilkaset komórek, jest wyjątkowo wrażliwy na wszelkie czynniki zewnętrzne, takie jak stres, toksyny (np. dym papierosowy czy alkohol) oraz niedobory składników odżywczych.

W tym okresie szczególnie istotne są

• jod i selen – wspierają funkcjonowanie tarczycy i rozwój układu nerwowego.
• kwas foliowy, witamina B12 i B6 – odgrywają rolę w rozwoju cewy nerwowej.
• Witamina D – wspomaga formowanie układu kostnego i odpornościowego

Na naszym blogu przeczytasz również m.in. o mdłościach w ciąży!

II i III trymestr – kontynuacja wsparcia dla rozwijającego się dziecka

W kolejnych etapach ciąży suplementacja również ma duże znaczenie. Na tym etapie rozwijają się organy wewnętrzne dziecka, a wzrastające zapotrzebowanie na składniki odżywcze wymaga ich odpowiedniego dostarczania.

Szczególnie zaleca się:

• cholinę – wspiera rozwój mózgu i funkcji poznawczych.
• DHA – ważne dla rozwoju układu nerwowego i wzroku.
• aktywną formę folianów i kwas foliowy – kontynuują wspieranie zdrowia układu nerwowego.
• jod i selen – wspomagają funkcje metaboliczne i hormonalne.
• witaminy B6 i B12 – wspierają tworzenie czerwonych krwinek i rozwój układu nerwowego.
• witaminę D – wspomaga budowę kości i odporność.
• żelazo – ważne dla produkcji hemoglobiny i transportu tlenu do tkanek.

Świadoma suplementacja, dostosowana do poszczególnych etapów ciąży i indywidualnych potrzeb przyszłej mamy, stanowi nieocenione wsparcie dla zdrowia matki i rozwijającego się dziecka. Odpowiedni dobór składników może zminimalizować ryzyko komplikacji i zapewnić dziecku lepszy start w życie.

Dieta a epigenetyka – garść cennych porad

Dieta kobiety planującej ciążę oraz na poszczególnych etapach jej trwania powinna być zróżnicowana i bogata w różne składniki odżywcze. Jednak niektóre substancje, istotne dla prawidłowego rozwoju płodu, powinny być dostarczane dodatkowo w postaci suplementów. Jest to związane z fizjologicznymi wymaganiami ciąży – w pierwszym trymestrze zapotrzebowanie na energię pozostaje na poziomie sprzed ciąży, ale potrzeby organizmu w zakresie konkretnych składników odżywczych znacznie wzrastają.

Na tym wczesnym etapie rozwoju płód całkowicie zależy od matki i czerpie wszystkie niezbędne substancje z jej organizmu. Dlatego tak ważne jest, aby już na etapie starań o dziecko zadbać o odpowiedni poziom witamin i minerałów.

Dopiero w drugim trymestrze ciąży wzrasta zapotrzebowanie na energię, które wynosi około 360 dodatkowych kilokalorii dziennie, a w trzecim trymestrze – o około 475 kcal w stosunku do okresu przed ciążą. Warto jednak pamiętać, że nawet wtedy nie należy „jeść za dwoje”. Dodatkowe kalorie to niewielka ilość energii, którą można uzyskać np. z małej sałatki nicejskiej z serem feta lub porcji sałatki greckiej.

Podsumowując, współczesna wiedza z zakresu epigenetyki podkreśla, jak istotny wpływ na zdrowie dziecka mają dieta, styl życia i suplementacja już na etapie planowania ciąży oraz w jej trakcie. Odpowiednie wsparcie żywieniowe i suplementacyjne nie tylko wspiera prawidłowy rozwój płodu, ale także może wpłynąć na zdrowie przyszłych pokoleń. Świadome decyzje rodziców odgrywają podstawą rolę w zapewnieniu dziecku najlepszego startu w życie.

Bibliografia: 

1. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Ciąża, cdo.pzh.gov.pl.

2. Vågerö D. et al. 2018.