WIEDZA | 20.03.2025

Czy warto zalecać suplementację żelaza w okresie ciąży i laktacji?

Właściwie zbilansowana dieta ma znaczenie dla zdrowia każdej karmiącej mamy. To, co spożywa, ma bezpośredni wpływ na jakość i skład jej mleka, a co za tym idzie – na rozwój dziecka. Zrównoważony jadłospis dostarcza niezbędnych składników odżywczych, które wspierają organizm kobiety w regeneracji po ciąży i porodzie, jednocześnie zapewniając maleństwu najlepsze możliwe wsparcie odżywcze. Jednak nie zawsze udaje się dostarczyć wszystkich niezbędnych składników wyłącznie z diety. W takich przypadkach z pomocą przychodzi suplementacja, która pozwala uzupełnić niedobory i zadbać o zdrowie mamy i dziecka. Jednym z najważniejszych pierwiastków dla mamy karmiącej jest żelazo. Niedobór żelaza to częsty problem, zwłaszcza w okresie laktacji. W tym artykule przyjrzymy się, dlaczego żelazo jest tak istotne, jakie są skutki jego niedoboru oraz jak skutecznie zadbać o odpowiedni poziom tego pierwiastka w diecie mamy karmiącej. Zapraszamy do lektury!

Garść informacji na temat żelaza

Żelazo pełni niezwykle ważną rolę w organizmie, będąc podstawowym składnikiem hemoglobiny i ferrytyny. Bierze udział w procesach oddychania komórkowego, produkcji czerwonych krwinek oraz syntezie DNA. W żywności występuje w dwóch postaciach: hemowej, która charakteryzuje się lepszą przyswajalnością i jest obecna w produktach zwierzęcych, takich jak wołowina, cielęcina, drób czy ryby, oraz niehemowej, dostępnej w produktach roślinnych, takich jak zielone warzywa liściaste i nasiona roślin strączkowych.

Zapotrzebowanie na żelazo – podstawowe informacje

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo zależy od wieku i stanu fizjologicznego, a u zdrowych dorosłych zazwyczaj może być zaspokojone poprzez dobrze zbilansowaną dietę. Kobiety w ciąży są jednak szczególnie narażone na niedobory tego pierwiastka, ponieważ ich organizm wymaga większej ilości żelaza – około 1 mg więcej na dobę w pierwszym trymestrze i aż o 7,5 mg więcej na dobę w trzecim trymestrze. Taka potrzeba wynika głównie z powiększającej się macicy, zwiększenia objętości krwi oraz potrzeb rozwijającego się płodu. Według aktualnych norm żywienia dla Polski, kobiety w ciąży powinny spożywać 27 mg żelaza dziennie, podczas gdy dla kobiet w wieku rozrodczym zalecana dawka wynosi 18 mg na dobę.

Skutki niedoboru żelaza – o czym warto wiedzieć?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza, spowodowana zbyt małą ilością tego pierwiastka w diecie, jest najczęściej spotykanym typem niedokrwistości u kobiet w ciąży. Zgodnie z wytycznymi WHO, niedokrwistość w okresie ciąży rozpoznaje się, gdy poziom hemoglobiny wynosi poniżej 11 g/dL w dowolnym trymestrze. Jak wynika z przeglądu Cochrane z 2015 roku, suplementacja żelaza lub połączenia żelaza z kwasem foliowym zmniejsza ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza u ciężarnych, a także może pozytywnie wpływać na donoszenie ciąży oraz prawidłową wagę noworodka.

Jednak stosowanie suplementów żelaza u kobiet z prawidłowym poziomem hemoglobiny może prowadzić do nadmiaru tego pierwiastka w organizmie, co może niekorzystnie oddziaływać na przebieg ciąży. Badania kliniczne wykazały związek między nadmiarem żelaza a zwiększonym ryzykiem wystąpienia stanu przedrzucawkowego i cukrzycy ciążowej.

Suplementacja żelaza przez przyszłe matki

Z uwagi na możliwe negatywne skutki nadmiaru żelaza, eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) rekomendują przeprowadzenie badania morfologii krwi oraz poziomu ferrytyny podczas pierwszej wizyty położniczej. Suplementacja żelaza w dawce do 30 mg dziennie przed 16. tygodniem ciąży powinna być wdrażana jedynie u kobiet, u których zdiagnozowano niedokrwistość z niedoboru żelaza, co potwierdza wartość hemoglobiny poniżej 11 g/dL oraz ferrytyny poniżej 60 pg/L.

Kontrole te powinny być powtarzane w kolejnych trymestrach zgodnie z obowiązującymi wytycznymi dotyczącymi opieki okołoporodowej, określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Zgodnie z zaleceniami PTGiP, po 16. tygodniu ciąży można rozważyć suplementację żelaza w dawce do 30 mg dziennie nawet u kobiet bez objawów niedokrwistości, jeśli poziom ferrytyny jest niższy niż 60 pg/L.

Warto poinformować pacjentkę, że przyswajalność żelaza wzrasta w obecności produktów bogatych w witaminę C. Optymalne jest przyjmowanie preparatów żelaza na czczo, jednak ze względu na możliwe skutki uboczne, takie jak bóle brzucha czy zaparcia, wskazane jest stosowanie ich z posiłkiem. Należy jednak unikać jednoczesnego spożywania produktów takich jak nabiał, płatki zbożowe, pieczywo pełnoziarniste czy inne pokarmy bogate w błonnik, które mogą obniżać wchłanianie żelaza.

Suplementacja żelaza podczas karmienia piersią

Podczas laktacji zapotrzebowanie na żelazo wynosi od 7 do 10 mg dziennie, a w niektórych przypadkach zaleca się suplementację w dawce 20 mg dziennie. Dodatkowo, w grupach podwyższonego ryzyka, takich jak wcześniaki czy dzieci matek z niedoborem żelaza, wskazane jest uzupełnianie diety niemowląt odpowiednimi preparatami.

Kto jest najbardziej narażony na niedobór żelaza?

Do grup szczególnie narażonych na niedobór żelaza należą kobiety w ciąży i karmiące piersią, kobiety z obfitymi miesiączkami, wcześniaki, osoby w okresie dojrzewania, a także osoby stosujące diety roślinne, takie jak wegańska czy wegetariańska. Również osoby z chorobami przewodu pokarmowego mogą mieć większe trudności z utrzymaniem właściwego poziomu żelaza.

Co wpływa na wchłanianie żelaza?

Aby zoptymalizować przyswajanie żelaza, warto spożywać pokarmy bogate w witaminę C, która zwiększa biodostępność tego pierwiastka, oraz dbać o utrzymanie kwaśnego pH w przewodzie pokarmowym. Należy jednak pamiętać, że niektóre składniki diety mogą utrudniać wchłanianie żelaza. Do takich należą:

• fityniany obecne w produktach zbożowych i roślinach strączkowych,
• taniny zawarte w herbacie, kawie i naparach ziołowych,
• błonnik pokarmowy.

Unikanie tych czynników w czasie przyjmowania preparatów żelaza może poprawić ich skuteczność i wspomóc utrzymanie prawidłowego poziomu tego składnika odżywczego.

Na naszym blogu przeczytasz również o suplementacji folianów i kwasu foliowego  przed i w trakcie ciąży!

Podsumowując, suplementacja żelaza w okresie ciąży i laktacji odgrywa ważną rolę w zapewnieniu zdrowia matce oraz prawidłowego rozwoju dziecka. Odpowiedni poziom żelaza jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak zarówno niedobór, jak i nadmiar tego pierwiastka mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Znaczenie ma również indywidualne podejście, regularna kontrola poziomu hemoglobiny i ferrytyny oraz dostosowanie suplementacji do potrzeb organizmu.

Bibliografia: 

1. Makowska-Donajska M., Hirnle L., Suplementacja witamin i składnikó mineralnych podczas laktacji, 54 Pielęgniarstwo XXI wieku Vol.17, Nr 2 (63)/2018.
2. Wiesner A., Paśko P., Stosowanie suplementów u kobiet ciężarnych w świetle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, OPIEKA FARMACEUTYCZNA 42 Tom 77 nr 1 2021.