WIEDZA | 10.04.2025
Dlaczego w dobie rosnącego znaczenia aktywnych folianów nie rezygnuje się ze stosowania kwasu foliowego w okresie przedkoncepcyjnym?
Ciąża to wyjątkowy czas w życiu każdej kobiety, w którym organizm przyszłej mamy przechodzi szereg zmian, aby zapewnić dziecku najlepsze warunki do rozwoju. Odpowiednia podaż witamin i minerałów odgrywa w tym okresie ważną rolę – zarówno dla zdrowia matki, jak i prawidłowego rozwoju płodu. Niektóre składniki odżywcze stają się niezbędne w większych ilościach niż przed ciążą, a ich niedobory mogą prowadzić do powikłań zdrowotnych. Szczególną uwagę poświęca się kwasowi foliowemu i folianom – witaminie B9, która odgrywa niezastąpioną rolę w pierwszych tygodniach ciąży. W tym artykule wyjaśnimy, czym różni się kwas foliowy od folianów, jakie formy są najlepiej przyswajalne oraz jak zapewnić odpowiednie ich spożycie w okresie przedkoncepcyjnym. Zapraszamy!
Czym jest kwas foliowy?
Kwas foliowy występuje w żywności w postaci około 150 różnych form folianów (soli kwasu foliowego), dlatego często jest określany grupą witamin B. Odpowiada za regulację wzrostu i podziału komórek w układzie pokarmowym, nerwowym oraz krwiotwórczym. Jego wchłanianie odbywa się w jelicie cienkim. W suplementach i produktach leczniczych kwas foliowy występuje jako stabilna, syntetyczna forma witaminy B9, która musi zostać przekształcona w komórkach do aktywnej biologicznie postaci – tetrahydrofolianu.
Znaczenie kwasu foliowego w ciąży i okresie laktacji
Suplementacja kwasem foliowym ma znaczenie w okresie przedkoncepcyjnym, w trakcie ciąży oraz podczas karmienia piersią. Odpowiednia podaż tego składnika zmniejsza ryzyko wystąpienia u płodu wad otwartych układu nerwowego, a także wad serca i układu moczowego. U kobiet ciężarnych suplementacja może redukować ryzyko poronienia oraz zakrzepicy.
Kontynuowanie suplementacji kwasem foliowym w drugim i trzecim trymestrze jest również istotne, ponieważ pomaga zapobiegać niedokrwistości megaloblastycznej, która może wynikać z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego.
Foliany – naturalna forma witaminy B9
Foliany to naturalne formy witaminy B9, które organizm jest w stanie przyswoić wprost, bez potrzeby skomplikowanych przekształceń. Wynika to z faktu, że w układzie pokarmowym foliany szybko przechodzą w aktywną formę – 5-MTHF, co czyni je bardziej efektywnymi w porównaniu z syntetycznym kwasem foliowym.
Odpowiednia ilość folianów w diecie na etapie planowania ciąży, w jej trakcie oraz podczas laktacji ma znaczenie dla prawidłowego rozwoju i wzrostu płodu, oraz noworodka. Foliany są niezbędne w procesach podziału szybko namnażających się komórek, odgrywając istotną rolę w syntezie DNA.
W czasie ciąży zapotrzebowanie na foliany, których organizm nie potrafi samodzielnie syntetyzować, znacznie wzrasta. Zaspokojenie tego zapotrzebowania jedynie za pomocą diety bogatej w produkty zawierające foliany, takie jak warzywa liściaste, może być niewystarczające – dostarcza się wówczas około 150–250 µg tej witaminy. Niedobory folianów wiążą się z większym ryzykiem wad cewy nerwowej u płodu, takich jak rozszczep kręgosłupa, a także wad wrodzonych, takich jak rozszczep wargi i podniebienia czy zespół Downa.
Problemy z metabolizmem folianów mogą prowadzić do podwyższonego poziomu homocysteiny (hiperhomocysteinemii) i zwiększonego ryzyka wystąpienia powikłań ciążowych, takich jak poronienia nawracające, zahamowanie wzrastania wewnątrzmacicznego płodu czy stan przedrzucawkowy. Odpowiednia suplementacja folianów może zmniejszyć ryzyko tych komplikacji i wspierać zdrowy przebieg ciąży.
Suplementacja kwasu foliowego i folianów – stanowisko PTGiP
W kwietniu 2024 roku eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników opublikowali nowe wytyczne dotyczące stosowania kwasu foliowego, z naciskiem na metylowaną formę tej witaminy, a także cholinę oraz witaminy B6 i B12 w okresie planowania ciąży, podczas jej trwania i po porodzie. W dokumencie podkreślono, że przez ponad 30 lat syntetyczny kwas foliowy był głównym źródłem folianów w suplementach i lekach. Jednak odkąd dostępna stała się jego aktywna forma, coraz liczniejsze badania naukowe uwidaczniają zalety stosowania naturalnych form folianów.
Ostatnio pojawiają się również dyskusje na temat potencjalnych negatywnych skutków stosowania kwasu foliowego, dotyczące nie tylko osób z wolniejszym metabolizmem tej substancji, ale także szerszej grupy populacyjnej.
Eksperci jednoznacznie zaznaczają, że aby usprawnić funkcjonowanie szlaku folianów, konieczne jest dostarczenie nie tylko odpowiedniej formy witaminy B9, ale również substancji wspierających procesy metaboliczne tego szlaku, takich jak cholina oraz witaminy B6 i B12.
Koniecznie przeczytaj również o suplementacji żelaza w okresie ciąży i laktacji!
Główne wytyczne dotyczące suplementacji folianów i kwasu foliowego – dawkowanie
W najnowszych wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników wprowadzono zmiany dotyczące dawkowania folianów.
- W okresie planowania ciąży zaleca się codzienną suplementację 400 µg aktywnej formy folianów (5-MTHF) oraz 400 µg syntetycznego kwasu foliowego.
- Dla kobiet w ciąży oraz karmiących piersią rekomendowana dawka folianów wynosi 800 µg dziennie, przy czym szczególny nacisk kładzie się na stosowanie aktywnej formy 5-MTHF, zwłaszcza w przypadku osób z obniżoną aktywnością enzymu MTHFR.
- Zaleca się, aby kobiety przygotowujące się do ciąży rozpoczęły suplementację folianami co najmniej 12 tygodni przed planowanym poczęciem.
- Dla kobiet z BMI przekraczającym 30 kg/m², u których poziom folianów we krwi wynosi poniżej 28 nmol/l, sugeruje się dzienną suplementację 5 mg folianów w połączeniu z 1000 mg mio-inozytolu do 12 tygodnia ciąży.
- Kobiety, które w przeszłości urodziły dziecko z wadą cewy nerwowej, powinny przyjmować 5 mg folianów dziennie.
Zalecane dzienne spożycie folianów i kwasu foliowego
Suplementacja zarówno syntetycznego kwasu foliowego, jak i aktywnych folianów przed ciążą oraz w jej trakcie jest istotnym elementem profilaktyki wad cewy nerwowej, co zostało podkreślone w zaleceniach PTGiP. Aktywne formy folianów są szczególnie ważne dla kobiet z wolniejszym metabolizmem kwasu foliowego, co dotyczy niemal połowy populacji kobiet w Polsce.
Dodatkowo cholina, metylowana witamina B12 (MetylB12) i aktywna forma witaminy B6 wpływają na biodostępność i efektywne wykorzystanie kwasu foliowego przez organizm. Ich synergiczne działanie wspiera rozwój układu nerwowego płodu, zmniejszając ryzyko powikłań i wad rozwojowych. Stosowanie tych składników w odpowiednio dobranych preparatach pozwala na kompleksowe wsparcie zarówno matki, jak i dziecka w tym okresie.
Podsumowując, pomimo rosnącego znaczenia aktywnych form folianów, kwas foliowy pozostaje istotnym elementem suplementacji w okresie przedkoncepcyjnym i w trakcie ciąży. Połączenie syntetycznej formy witaminy B9 z aktywnymi folianami, choliną oraz witaminami B6 i B12 skutecznie wspiera szlak folianów, metabolizm homocysteiny i prawidłowy rozwój układu nerwowego dziecka. Suplementacja obu tych form witaminy B9 to istotny krok w profilaktyce wad cewy nerwowej oraz innych powikłań ciążowych.
Bibliografia:
- Makowska-Donajska M., Hirnle L., Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 166–172.
- Seremak Mrozikiewicz A i in., Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji folianów oraz warunków stosowania dodatkowej suplementacji choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu, PTGIP 2024.
- Bomba-Opoń D., i in., Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 5, strony 210–214.
- Zimmer M., i in., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2020, tom 5, nr 4, s. 170–181, Via Medica.
