PRAWO | 23.12.2024

Autor: mgr prawa Monika Bartwicka – ekspert w zakresie prawa medycznego, farmaceutycznego i praw pacjenta.

Jakie prawa ma pacjent w aptece? Poradnik dla farmaceutów i techników farmaceutycznych

Uniwersalizm praw pacjenta wynika z wyjścia praw pacjenta z kanonu praw człowieka. Samodzielne zawody medyczne w swojej praktyce zawodowej na co dzień sprawując opiekę nad pacjentem, zobligowane są do ich przestrzegania. Normy prawne zawarte w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta są jednym z podstawowych aktów prawnych w praktyce zawodowej farmaceutów i techników farmaceutycznych pracujących w aptekach. W niniejszym artykule przedstawię kilka wybranych praw pacjenta – które nie stanowią zamkniętego katalogu – z jakimi farmaceuci na co dzień obcują w aptece i które prawdopodobnie są jednymi z najczęściej spotykanych w aptece.

Prawa pacjenta w aptece – podstawy

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 06 listopada 2008 r., określa m.in. katalog praw pacjenta, zasady udostępniania dokumentacji medycznej, obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych związanych z prawami. 

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że już na wstępie mamy wymóg ustawowy przestrzegania praw pacjenta przez osoby wykonujące zawód medyczny. Zapis ten jest spójny z innymi aktami prawnymi, w tym zapisami Ustawy o zawodzie farmaceuty, Kodeksem Etyki Farmaceuty czy Ustawą o niektórych zawodach medycznych. 

Jednocześnie należy podkreślić, że zawody medyczne, do jakich zaliczamy także farmaceutów i obecnie również techników farmaceutycznych, cechuje duża samodzielność zawodowa w podejmowaniu decyzji odnośnie świadczenia opieki farmaceutycznej czy udzielania usług farmaceutycznych. Powyższe, prawnie prawnie obliguje farmaceutów do przestrzegania podstawowych praw pacjenta, do jakich zaliczamy m.in.: 

• prawo do świadczeń zdrowotnych,
• prawo do informacji o stanie zdrowia,
• prawo do poufności danych,
• prawo do poszanowania intymności i godności, 
• prawo do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych,
• prawo do obecności osoby bliskiej.

Każde z wymienionych praw jest równie istotne. Nie można dokonać gradacji ich wagi, jednak z niektórymi z nich farmaceuci spotkają się częściej w ramach wykonywania swoich zadań zawodowych, najczęściej wykonując usługi farmaceutyczne opisane w Ustawie o zawodzie farmaceuty czy świadcząc opiekę farmaceutyczną.

Tajemnica zawodowa farmaceuty – obowiązek wynikający z Kodeksu etyki

Prawo Pacjenta do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego. 

Tajemnica zawodowa wprost wynika także z Kodeksu etyki Farmaceuty, w którym czytamy „Farmaceuta zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy wiadomości dotyczących stanu zdrowia pacjenta oraz wszystkiego, czego dowiedział się w trakcie lub w związku z wykonywaniem czynności zawodowych. Śmierć pacjenta nie zwalnia z obowiązku dochowania tajemnicy”.

Z obu zapisów wynika, że farmaceuta związany jest tajemnicą zawodową dożywotnio, a tajemnica informacji przekazanych przez pacjenta lub informacji, w których posiadanie farmaceuta wszedł w ramach udzielania świadczeń zdrowotnych – lub nawet szerzej w ramach wykonywania czynności zawodowych – wykracza poza informacje wyłącznie medyczne. Prawem chronione są wszelkie informacje, jakie farmaceuta uzyskał w ramach wykonywanych czynności zawodowych!

Prawo przewiduje jednak sytuacje wyłączające obowiązek zachowania w tajemnicy informacji dotyczących pacjenta do sytuacji enumeratywnie wyliczonych w Ustawie o prawach pacjenta, a mianowicie:

• tak stanowią̨ przepisy odrębnych ustaw;
• zachowanie tajemnicy może stanowić́ niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
• pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę̨ na ujawnienie tajemnicy;
• zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń́ zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

Katalog przesłanek zwalniających farmaceutę z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem ma charakter katalogu zamkniętego, w ramach którego nie mamy do czynienia z uznaniowością po stronie osób wykonujących zawód medyczny. Każdy farmaceuta i technik farmaceutyczny bezspornie zobligowany jest do ich przestrzegania!

Prawo pacjenta do intymności i godności w trakcie świadczeń zdrowotnych

Kolejnym kluczowym prawem pacjenta jest prawo do intymności i godności. Jak czytamy w Ustawie o prawach pacjenta „ma (on) prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych”. 

Osoba wykonująca zawód medyczny zobowiązana jest wykonywać go z poszanowaniem godności i intymności pacjenta, w tym do uszanowania jego woli co do obecności osób bliskich w ramach udzielania świadczeń zdrowotnych. Farmaceuta ma prawo odmówić obecności osoby bliskiej pacjentowi w sytuacji, gdy taka obecność zagrażała zdrowiu pacjenta. Każdy fakt nie wyrażenia zgody pacjentowi na obecność osoby bliskiej, farmaceuta odnotowuje w dokumentacji medycznej. Warto dodać, że prawo do godności jest fundamentalnym prawem człowieka zawartym w Konstytucji RP, w której czytamy: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”.

Jakie jeszcze prawa posiada pacjent?

Prawo pacjenta do wglądu do dokumentacji medycznej oraz informacji o swoim stanie zdrowia. Wszelkie dane wprowadzone do dokumentacji medycznej przez farmaceutów podlegają ochronie prawnej, a informacje wynikające z dokumentacji medycznej są dla farmaceutów informacjami poufnymi także po śmierci pacjenta. Realizowanie przez farmaceutę prawa pacjenta związanego z dostępem do dokumentacji medycznej jest szczególnie istotne w kontekście definicji opieki farmaceutycznej jako… świadczenia zdrowotnego udzielanego przez farmaceutę i stanowiącego udokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem, lekarzem, a także z przedstawicielami innych zarodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii.

Wgląd do dokumentacji medycznej pacjenta na szczególnych zasadach mogą mieć też osoby bliskie, podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych czy organy kontrole, jednak ich szczegółowy dostęp określa ustawa.

Prawo pacjenta do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych

Prawem pacjenta szczególnie bliskim ze względu na przedmiot zobowiązań zawodowych farmaceutów jest prawo zgłaszania działań niepożądanych, związanych z przyjmowaniem produktów leczniczych. Zgodnie z definicją zawartą w Ustawie prawo farmaceutyczne „działaniem niepożądanym produktu leczniczego, jest każde niekorzystne i niezamierzone działanie produktu leczniczego”. Pacjent ma prawo zgłosić działanie niepożądane tzw. polekowe zarówno farmaceucie (lub innej osobie wykonującej zawód medyczny), prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych czy podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzanie do obrotu produktu leczniczego. 

Farmaceuta po otrzymaniu zgłoszenia od pacjenta przekazuje je na specjalnym formularzu dostępnym na stronach URPLiWM do Prezesa w/w organu lub podmiotu odpowiedzialnego. Zgłoszenie działania niepożądanego musi zawierać:

• nazwę produktu leczniczego;
• opis reakcji niepożądanej, czyli wymienienie co najmniej jednego z objawów;
• dane chorego;
• dane zgłaszającego, a także dane do kontaktu z nim.

Takie zgłoszenie można wysłać przez system e-PUAP lub aplikację mobilną, ale także pocztą czy faksem, jeżeli jest dostępny.

Podsumowanie na temat praw pacjenta w Aptece

Omówione w tym artykule prawa pacjenta są jedynie elementem wszystkich praw, do jakich uprawniony jest pacjent. Należy pamiętać, że wykonywanie zawodu farmaceuty, technika farmaceutycznego lub przedstawiciela innego zawodu medycznego jest nierozerwalnie związane w pierwszej kolejności ze znajomością wszystkich praw pacjenta, ale także z obowiązkiem ich przestrzegania. Jest to spójne z zapisem zawartym w Ustawie o zawodzie farmaceuty, w której to czytamy, „Farmaceuta ma obowiązek wykonywać zawód z należytą starannością, poszanowaniem praw pacjenta, dbałością o jego bezpieczeństwo zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy farmaceutycznej i medycznej, dostępnymi mu metodami oraz zgodnie z zasadami etyki i deontologii zawodowej”.