WIEDZA | 22.08.2025

Rola antyoksydantów w endometriozie – czy to ma sens?

Czy dieta i suplementacja naprawdę mogą wpływać na coś tak skomplikowanego jak endometrioza? Dla wielu kobiet to pytanie brzmi jak bajka o cudownym lekarstwie – zbyt piękne, by było prawdziwe. A jednak coraz więcej badań i obserwacji klinicznych pokazuje, że to, co nakładamy na talerz, może mieć realny wpływ na poziom bólu, stan zapalny, a nawet rozwój ognisk endometrialnych. W centrum tej żywieniowej rewolucji stoją antyoksydanty – niewielkie cząsteczki o wielkiej mocy, które w cichym starciu z wolnymi rodnikami pomagają przywrócić równowagę w organizmie.

Czym jest endometrioza? 

Na początek warto wyjaśnić, czym jest endometrium. To warstwa śluzowa, która w sposób naturalny pokrywa wnętrze macicy. Endometrioza natomiast to jednostka chorobowa, polegająca na obecności komórek endometrium poza jamą macicy. Zarówno te komórki, które znajdują się w macicy, jak i te przemieszczone poza jej obręb, reagują na wahania hormonów w trakcie cyklu menstruacyjnego. Dlatego określa się je mianem aktywnych.

Jednym z głównych objawów endometriozy jest utrzymujący się stan zapalny, co sprawia, że schorzenie to zalicza się do chorób autoimmunologicznych. W takim przypadku układ odpornościowy organizmu błędnie rozpoznaje własne komórki jako zagrożenie i podejmuje działania, by je zniszczyć.

Zmiany endometrialne to inaczej ogniska endometrium, które występują w nietypowych lokalizacjach – mogą obejmować jajniki, przewód pokarmowy, otrzewną, a nawet układ moczowy. Jak widać, nie ograniczają się wyłącznie do narządów rozrodczych.

Przebieg endometriozy jest zróżnicowany i uzależniony od indywidualnych predyspozycji organizmu. U niektórych kobiet przebiega bezobjawowo, jednak najczęściej towarzyszą jej dolegliwości, takie jak silne bóle menstruacyjne, przewlekły ból w okolicy miednicy czy zaburzenia cyklu miesiączkowego. Nierzadko pojawiają się także trudności z zajściem w ciążę, a nawet niepłodność.

Stres oksydacyjny a endometrioza

Stres oksydacyjny to stan, w którym zaburzona zostaje równowaga pomiędzy ilością reaktywnych form tlenu (ROS) a dostępnością przeciwutleniaczy. W obrębie jamy otrzewnej może on prowadzić do uszkodzenia komórek nabłonka otrzewnej. Uszkodzone mezotelium stwarza korzystne warunki do osadzania się komórek endometrium poza macicą oraz sprzyja powstawaniu zrostów. Liczne badania potwierdzają związek między nadmiernym wytwarzaniem ROS a rozwojem endometriozy.

Wykazano również, że stres oksydacyjny, prowadzący do produkcji wolnych rodników, aktywuje czynnik transkrypcyjny NF-κB. Po przedostaniu się do jądra komórkowego czynnik ten wiąże się ze specyficznymi sekwencjami genów. Do grupy cząsteczek, których ekspresja jest przez niego regulowana, należą m.in. TNFα, IL-1, MCP-1, RANTES oraz cząsteczki odpowiedzialne za adhezję. Podwyższone stężenie tych związków w płynie otrzewnowym u kobiet z endometriozą sprzyja nasileniu reakcji zapalnych, które obejmują m.in. rozrost komórek i tworzenie się nowych naczyń krwionośnych, co powoduje rozwój choroby.

Nadmierna aktywność prozapalnych mediatorów stymuluje odpowiedź immunologiczną, aktywując m.in. makrofagi oraz granulocyty, co prowadzi do dalszego zwiększenia produkcji reaktywnych form tlenu – zjawiska powiązanego z endometriozą.

Ponadto, u pacjentek cierpiących na endometriozę stwierdzono niższe stężenie enzymatycznych antyoksydantów w płynie otrzewnowym w porównaniu z kobietami zdrowymi. Tymczasem to właśnie te związki pełnią istotną funkcję w neutralizowaniu szkodliwego działania wolnych rodników.

Antyoksydanty w endometriozie

Układy antyoksydacyjne pełnią istotną funkcję w utrzymywaniu równowagi wewnątrzkomórkowej, ponieważ odpowiadają za neutralizację nadmiaru reaktywnych form tlenu (ROS), które powstają w wyniku stresu oksydacyjnego. 

Witamina C

Witamina C należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie. Jest naturalnym antyoksydantem, który potrafi neutralizować różne formy reaktywnych cząsteczek tlenu – w tym wolne rodniki tlenowe, hydroksylowe, tlen singletowy oraz nadtlenki. Dodatkowo wspiera działanie witaminy E, chroniąc ją przed utlenieniem.

Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C obserwuje się u osób starszych, u palaczy oraz u osób regularnie spożywających alkohol – w ich przypadku jej poziom powinien być szczególnie kontrolowany. W kontekście endometriozy może przyczyniać się do zmniejszenia dolegliwości bólowych w obrębie miednicy, z którymi zmagają się pacjentki cierpiące na to schorzenie.

Witamina E

Do witaminy E zaliczamy grupę związków, takich jak tokoferole i tokotrienole, z których każdy charakteryzuje się odmienną aktywnością biologiczną. Najsilniejsze działanie wykazuje alfa-tokoferol, uznawany za formę referencyjną o pełnej (100%) aktywności.

Główną funkcją witaminy E w organizmie jest działanie antyoksydacyjne. Hamuje procesy powstawania nadtlenków lipidowych i neutralizuje wolne rodniki, co przyczynia się do ochrony naczyń krwionośnych przed uszkodzeniem. Dzięki swoim właściwościom chroni organizm przed rozwojem chorób metabolicznych o charakterze zwyrodnieniowym, a także spowalnia procesy starzenia komórek.

Brak odpowiedniej ilości witaminy E może skutkować wzrostem poziomu cholesterolu w tkankach oraz zwiększoną wrażliwością komórek na działanie czynników utleniających i zapalnych. Ponadto, zapotrzebowanie na tę witaminę rośnie wraz ze zwiększonym spożyciem ryb, które zawierają dużo wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – im większa ich ilość w diecie, tym większe zapotrzebowanie na tokoferole jako ochronę przed utlenianiem tych tłuszczów.

W jednym z badań wykazano, że przyjmowanie suplementów z witaminą E (w dawce 1200 IU) oraz witaminą C (1000 mg) doprowadziła do złagodzenia przewlekłego bólu w obrębie miednicy u 43% kobiet cierpiących na endometriozę.

Z kolei inne analizy wskazują, że kobiety, które spożywają niewielkie ilości warzyw i owoców, są bardziej narażone na wystąpienie endometriozy. Co więcej, w jednym z badań stwierdzono, że pacjentki z tą chorobą przyjmowały mniej produktów bogatych w substancje antyoksydacyjne niż kobiety bez diagnozy endometriozy.

Resweratrol

Resweratrol to kolejny związek, który wykazuje obiecujące właściwości w łagodzeniu objawów towarzyszących endometriozie. Naturalnie występuje przede wszystkim w skórkach winogron, w owocach takich jak truskawki oraz rdestowcu japońskim. Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne, antyoksydacyjne i hamujące procesy tworzenia naczyń krwionośnych, zyskał szczególne zainteresowanie w badaniach nad endometriozą. 

W ramach badań klinicznych zaobserwowano, że resweratrol może skutecznie zmniejszać natężenie bólu menstruacyjnego oraz przewlekłego bólu miednicy – dwóch najważniejszych objawów endometriozy. U kobiet, które przyjmowały 30 mg resweratrolu dziennie przez okres dwóch miesięcy, aż 82% zadeklarowało całkowite ustąpienie zarówno bolesnych miesiączek, jak i dyskomfortu w okolicy miednicy.

Badania prowadzone na poziomie komórkowym (in vitro) pozwoliły dokładniej poznać mechanizm działania tego związku. Wykazano, że resweratrol ogranicza proliferację komórek endometrialnych, wpływa na proces ich zaprogramowanej śmierci (apoptozy), a także zmniejsza ich zdolność do migracji i ekspresji cech typowych dla komórek związanych z endometriozą.

N-acetylocysteina

Choć N-acetylocysteina (NAC) znana jest przede wszystkim jako środek mukolityczny, ułatwiający odkrztuszanie przy wilgotnym kaszlu, badania wskazują, że posiada również inne, mniej oczywiste właściwości – może wspierać redukcję zmian endometrialnych.

W jednym z badań klinicznych, w którym uczestniczyły kobiety z potwierdzoną endometriozą, nieprzyjmujące jednocześnie terapii hormonalnej, zastosowano suplementację NAC w dawce 1,8 g tygodniowo (czyli 600 mg, trzy razy dziennie, trzy razy w tygodniu) przez okres trzech miesięcy.

Wyniki eksperymentu wykazały wyraźną poprawę – uczestniczki doświadczyły złagodzenia bólu związanego z menstruacją oraz dyskomfortu w trakcie współżycia. Co więcej, u wielu kobiet odnotowano pozytywny wpływ na płodność – w efekcie część z nich zaszła w ciążę po zakończeniu kuracji.

Endometrioza – rola diety i suplementacji bogatej w antyoksydanty

Choć endometrioza pozostaje jedną z bardziej złożonych i trudnych do leczenia chorób przewlekłych, rosnąca liczba badań naukowych pokazuje, że dieta i suplementacja – a zwłaszcza obecność antyoksydantów – mogą mieć istotne znaczenie w łagodzeniu jej objawów. Witaminy C i E, resweratrol czy N-acetylocysteina to substancje, które nie tylko neutralizują wolne rodniki i zmniejszają stres oksydacyjny, ale także mogą wpływać na poziom bólu, stan zapalny i płodność.

Czy oznacza to, że dieta i suplementacja zastąpią leczenie? Zdecydowanie nie. Ale mogą je skutecznie wspierać. Odpowiedni sposób żywienia bogaty w warzywa, owoce i związki przeciwutleniające oraz odpowiednio dobrana suplementacja stają się nie tyle „modnym dodatkiem”, co realnym elementem strategii zarządzania chorobą – coraz częściej docenianym przez lekarzy i pacjentki z endometriozą.

Bibliografia: 

1. World Health Organization (WHO) (2023). Endometriosis. Pobrano z https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/endometriosis. Data dostępu 14.09.2023 r.
2. Polak G. , Kotarski J. (2010) Total oxidative status of peritoneal fluid in women with endometriosis, Ginekol Pol. 2010, 81, 922-925
3. Polak G. , Wertel I., Kwaśniewski W., Derewianka-Polak M., Kotarski J.(2013) Udział metabolizmu żelaza oraz stresu oksydacyjnego w patogenezie endometriozy, Ginekologia Polska., 84, 62-64
4. Szczepanska, M., Kozlik, J., Skrzypczak, J., & Mikolajczyk, M. (2003). Oxidative stress may be a piece in the endometriosis puzzle. Fertility and Sterility, 79 (6), 1288–1293.
5. Alpay, Z., Saed, G. M., Diamond, M. P. Female infertility and free radicals (2006): Potential role in adhesions and endometriosis. Journal of the Society for Gynecologic Investigation. 13 (6), 390–398.
6. Mier-Cabrera J, Jiménez-Zamudio L, Garcia-Latorre E, [et al.]. (2011). Quantitative and qualitative peritoneal immune profiles, T-cell apoptosis and oxidative stress-associated characteristics in women with minimal and mild endometriosis. BJOG., 118, 6-16.
7. Santanam, N., Kavtaradze, N., Murphy, A., Dominguez, C., & Parthasarathy, S. (2013). Antioxidant supplementation reduces endometriosis-related pelvic pain in humans. Translational Research, 161 (3), 189–195.
8. Parazzini, F., Vigano, P., Candiani, M., & Fedele, L. (2013). Diet and endometriosis risk: A literature review. Reproductive Biomedicine Online, 26 (4), 323–336.
9. Mier-Cabrera J, Jiménez-Zamudio L, Garcia-Latorre E, [et al.]. (2011) Quantitative and qualitative peritoneal immune profiles, T-cell apoptosis and oxidative stress-associated characteristics in women with minimal and mild endometriosis. BJOG. 2011, 118, 6-16.
10. Anna Sienko et al., The effect of two anti-inflammatory dietary components, omega-3 and resveratrol, on endometriosis, Ginekologia Polska 2024; 95, 7: 573–583
11. Anastasi E, Scaramuzzino S, Viscardi MF, Viggiani V, Piccioni MG, Cacciamani L, Merlino L, Angeloni A, Muzii L, Porpora MG. Efficacy of N-Acetylcysteine on Endometriosis-Related Pain, Size Reduction of Ovarian Endometriomas, and Fertility Outcomes. Int J Environ Res Public Health. 2023 Mar 7;20(6):4686. doi: 10.3390/ijerph20064686. PMID: 36981595; PMCID: PMC10048621.