Zespół policystycznych jajników w okresie dojrzewania – wsparcie nastolatek z PCOS

WIEDZA | 21.08.2024

Zespół policystycznych jajników w okresie dojrzewania – wsparcie nastolatek z PCOS

Zespół policystycznych jajników odmieniany jest ostatnio przez wszystkie przypadki. Nic dziwnego, że słyszy się o tym coraz więcej, gdyż to najczęstsze zaburzenie hormonalne dotykające kobiety w wieku rozrodczym. Ostatnio mówi się również o występowaniu PCOS wśród nastolatek. Szacuje się, że problem ten może dotyczyć od 3% do nawet 20% dorastających dziewcząt, przy czym zmienność występowania zależy m.in. od zastosowanych kryteriów diagnostycznych.¹ Niestety rozpoznanie zaburzenia w tej grupie może stanowić wyzwanie. Dlaczego? Między innymi ze względu na brak pełnej dojrzałości płciowej organizmów dziewcząt. To, co w przypadku kobiety dorosłej określane będzie jako nieprawidłowość, może być naturalną specyfiką fizjologii okresu dojrzewania. W związku z tym, że nastolatka z PCOS nie jest problemem odosobnionym, specjaliści coraz bardziej przyglądają się temu zaburzeniu u młodych osób i szukają wyjścia z sytuacji.

Kryteria rozpoznania PCOS u nastolatek

Jaki obraz widzimy najczęściej, gdy podejrzewamy to zaburzenie hormonalne u dziewcząt?

• hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie w miejscach wrażliwych na działanie androgenów – na twarzy, klatce piersiowej, plecach, udach czy też górnej części brzucha,
• zaburzenia miesiączkowania, jeśli takowe już wystąpiło i występowało wcześniej regularnie,
• zwiększenie masy ciała,
• trądzik wraz ze zmianami łojotokowymi (gdy brak innych objawów, nie stanowi podstaw do zdiagnozowania PCOS),
• obniżenie głosu.

Powyższe objawy PCOS w przypadku młodych osób mogą  pokrywać się z diagnozą, ale nie muszą.

W 2017 r. pojawiły się międzynarodowe zalecenia w ramach Międzynarodowego Konsorcjum Endokrynologii Dziecięcej (ICPE)², jednoznacznie określające kryteria rozpoznania zespołu policystycznych jajników u nastolatek oraz metody leczenia i dodatkowego wsparcia w przebiegu tego schorzenia. Zalecenia te zostały podsumowane i podtrzymane przez specjalistów w 2020 r.³

Kryteria podstawowe

• nieregularne miesiączki, ale tylko u dziewcząt, które miesiączkują od co najmniej 2 lat,
• hiperandrogenizm – biochemiczny (poziom całkowitego/wolnego testosteronu) lub kliniczny (postępujący hirsutyzm, ciężki trądzik)

Kryteria uzupełniające

• obraz policystycznych jajników w badaniu USG: objętość jajników >10-12 ml, ewentualnie obecność > 12 obwodowo położonych pęcherzyków o średnicy 2-9 mm.

Należy jednak pamiętać, że u nastolatek, w przeciwieństwie do dojrzałych kobiet z zespołem policystycznych jajników, wygląd jajników nie może stanowić podstawowego diagnostycznego kryterium rozpoznania zaburzenia.

Co jeszcze warto mieć pod kontrolą w przypadku potwierdzenia zespołu policystycznych jajników?

• poziom prolaktyny,
• poziom insuliny,
• profil lipidowy,
• ciśnienie krwi.

Postępowanie w zespole policystycznych jajników u nastolatek

Zwraca się uwagę, że podstawowe zalecenia w przypadku zdiagnozowania PCOS u dziewcząt koncentrują się na konieczności modyfikacji diety i stylu życia.^2–4

W przypadku występowania nadmiernej masy ciała, zaleca się jej obniżenie, w czym pomocne może być wprowadzenie regularnej i umiarkowanej aktywności fizycznej oraz stosowanie diety o niższym indeksie glikemicznym niż dotychczas. Jest to szczególnie cenna modyfikacja w przypadku współwystępowania obniżonej wrażliwości tkanek na insulinę, która w okresie dojrzewania jest w dużym stopniu zjawiskiem fizjologicznym i niejako odpowiedzią na rosnące stężenie hormonu wzrostu (GH) i insulinopodobnego czynnika wzrostu I (IGF-1).2 Badania wskazują, że obniżenie masy ciała już o 5%, w przypadku występowania PCOS, może wpłynąć korzystnie na poprawę insulinooporności oraz stężenie androgenów.^5–7

Punktem wyjścia powinna być dieta o niskim indeksie glikemicznym. Na czym ona polega?

Dieta przede wszystkim powinna zawierać ograniczoną ilość produktów o wysokiej zawartości łatwo przyswajalnych węglowodanów. 

• Na pewno należałoby nastawić się na eliminację produktów z dodatkiem cukru, czyli wszelkich słodkości, w tym dżemów oraz słodkich napojów gazowanych i niegazowanych, ale również zamienić produkty z mąki oczyszczonej na produkty pełnoziarniste. 
• Na  talerzu nastolatki powinny częściej gościć kasze gruboziarniste i makarony razowe niż purée ziemniaczane, a płatki kukurydziane lub czekoladowe powinny zrobić miejsce płatkom owsianym. 
• Większość warzyw i owoców ma niski indeks glikemiczny, zatem to one powinny królować w diecie nastolatki z PCOS, oczywiście najlepiej w formie surówek, gdyż długie gotowanie zwiększa przyswajalność węglowodanów, czego w tym przypadku chcemy uniknąć. 

Dobrym nawykiem będzie również sięganie po niskotłuszczowy nabiał np. jogurt, kefir, twaróg oraz orzechy i nasiona, w postaci dodatku np. do sałatek.

Leczenie PCOS u nastolatek

Jeśli obniżona wrażliwość na insulinę u nastolatki trwa powyżej 2 lat i dodatkowo towarzyszy jej otyłość rozpoczyna się metaboliczny fenotyp PCOS, któremu mogą (nie muszą!) towarzyszyć objawy androgenizacji. Insulinooporność zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami, może wymagać wdrożenia u nastolatek leczenia metforminą², która może dodatkowo wpływać na regulację cykli menstruacyjnych⁸. Z kolei zastosowanie doustnych leków antykoncepcyjnych czy też antyandrogenowych, może skutecznie ograniczać hirsutyzm i nasilenie trądziku⁹. Dorastające dziewczęta z PCOS mogą wymagać długoterminowego zaangażowania w leczenie, które może powodować skutki uboczne. Stąd też tak istotne jest poszukiwanie dodatkowych alternatywnych metod wsparcia. Ponadto w ramach podstawowych zabiegów stosuje się także terapię miejscową oraz kosmetyki w celu złagodzenia hirsutyzmu i trądziku.⁷

Suplementacja jako element wsparcia nastolatek z PCOS

Pojawia się coraz więcej dowodów na to, że wdrożenie naturalnych metod stanowi skuteczne wsparcie w przypadku tej grupy dziewcząt. Obiecującą funkcję pełnią w tym przypadku inozytole, które stanowią cenny składnik suplementów diety. Dane z badania wskazują, że stosowanie mio-inozytolu w ilości 4 g dziennie przez 3 miesiące w grupie nastolatek powyżej 13 r.ż., wpłynęło istotnie na zmniejszenie wskaźnika insulinooporności, poziomu insuliny we krwi, a także wskaźnika BMI i masy ciała w tej grupie.^10-11 Ponadto łączne stosowanie inozytolu z tabletkami antykoncepcyjnymi (OCP), wpłynęło istotnie na obniżenie poziomu testosteronu całkowitego, w porównaniu do stosowania samej antykoncepcji. Autorzy badania wnioskują, że suplementacja inozytolu jest bezpieczną i skuteczną metodą zapobiegania i korygowania zaburzeń metabolicznych u nastolatek dotkniętych PCOS, co może wpływać na jakość ich życia. Przegląd badań z 2023 r. potwierdza, że stosowanie inozytolu w grupie nastolatek z PCOS wpływa na poprawę niektórych markerów biochemicznych, parametrów metabolicznych lub objawów klinicznych.12 Wyniki badań w grupie dorosłych kobiet^13-15, a także nastolatek¹⁶ wskazują ponadto, że suplementacja inozytoli w ilości 1-4 g/dobę może zwiększać szansę na wystąpienie regularnych cykli menstruacyjnych. 

Innym przykładem składnika, o którym coraz więcej się w mówi w kontekście wsparcia w zespole policystycznych jajników, są wybrane szczepy bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus.¹⁷ Udowodniono  bowiem, że czynność jajników może być związana ze wskaźnikiem mikrobiomu w jelitach oraz poziomem czynników zapalnych.^18-19 Badanie z 2020 r. wykazało, że dziewczęta z PCOS miały inny skład mikrobioty jelitowej w porównaniu do zdrowych nastolatek, a ponadto stwierdzono zależności między poziomem testosteronu we krwi a spadkiem różnorodności korzystnej mikrobioty.²⁰ Badania wskazują, że stosowanie zarówno probiotyków jak i prebiotyków (składników wpływających na rozwój korzystnej mikrobioty jelitowej, do których zaliczyć można np. inulinę czy fruktooligosacharydy), może być wsparciem w przypadku zaburzeń metabolicznych towarzyszących PCOS.⁷ Mimo że potrzebne są dalsze badania w celu potwierdzenia tych wyników, szczególnie u młodzieży, stosowanie suplementacji probiotykami można uznać za jedno z rozwiązań we wspieraniu nastolatek z PCOS i otyłością.²¹

Podsumowanie

Przyczyn wystąpienia PCOS może być wiele, zaczynając od uwarunkowań genetycznych, na zaburzeniach metabolicznych kończąc. Wskazuje się ponadto, że nadwaga lub otyłość oraz nadmiar tkanki tłuszczowej w dzieciństwie, mogą być czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu policystycznych jajników w okresie dorastania lub późniejszym.²² Pierwszym wyborem we wsparciu nastolatek z PCOS powinna być interwencja związana ze zmianą stylu życia (dieta, aktywność fizyczna) oraz strategie bahawioralne. Warto także uzupełniać dietę w składniki, które wykazują wpływ na metabolizm organizmu oraz pracę jajników.

Wspomniane wcześniej inozytole i inulinę można znaleźć w suplemencie diety Miovelia PCOS, która zawiera dodatkowo wit. B6 dla wsparcia  równowagi hormonalnej kobiet w każdym wieku.

Piśmiennictwo:

1. Calcaterra V, Rossi V, Massini G, Casini F, Zuccotti G, Fabiano V. Probiotics and Polycystic Ovary Syndrome: A Perspective for Management in Adolescents with Obesity. Nutrients. 2023;15(14):3144. doi:10.3390/nu15143144
2. Ibáñez L, Oberfield SE, Witchel S, et al. An International Consortium Update: Pathophysiology, Diagnosis, and Treatment of Polycystic Ovarian Syndrome in Adolescence. Horm Res Paediatr. 2017;88(6):371-395. doi:10.1159/000479371
3. Rosenfield RL. Perspectives on the International Recommendations for the Diagnosis and Treatment of Polycystic Ovary Syndrome in Adolescence. J Pediatr Adolesc Gynecol. 2020;33(5):445-447. doi:10.1016/j.jpag.2020.06.017
4. Witchel SF, Oberfield SE, Peña AS. Polycystic Ovary Syndrome: Pathophysiology, Presentation, and Treatment With Emphasis on Adolescent Girls. J Endocr Soc. 2019;3(8):1545-1573. doi:10.1210/js.2019-00078
5. Ibáñez L, de Zegher F. Adolescent PCOS: a postpubertal central obesity syndrome. Trends Mol Med. 2023;29(5):354-363. doi:10.1016/j.molmed.2023.02.006
6. Teede HJ, Misso ML, Costello MF, et al. Recommendations from the international evidence-based guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome†‡. Human Reproduction. 2018;33(9):1602-1618. doi:10.1093/humrep/dey256
7. Calcaterra V, Verduci E, Cena H, et al. Polycystic Ovary Syndrome in Insulin-Resistant Adolescents with Obesity: The Role of Nutrition Therapy and Food Supplements as a Strategy to Protect Fertility. Nutrients. 2021;13(6):1848. doi:10.3390/nu13061848
8. Reiser E, Lanbach J, Böttcher B, Toth B. Non-Hormonal Treatment Options for Regulation of Menstrual Cycle in Adolescents with PCOS. J Clin Med. 2022;12(1):67. doi:10.3390/jcm12010067
9. Peña AS, Witchel SF, Hoeger KM, et al. Adolescent polycystic ovary syndrome according to the international evidence-based guideline. BMC Med. 2020;18(1):72. doi:10.1186/s12916-020-01516-x
10. Pkhaladze L, Barbakadze L, Kvashilava N. Myo-Inositol in the Treatment of Teenagers Affected by PCOS. Int J Endocrinol. 2016;2016:1-6. doi:10.1155/2016/1473612
11. Pkhaladze L, Russo M, Unfer V, Nordio M, Basciani S, Khomasuridze A. Treatment of lean PCOS teenagers: a follow-up comparison between Myo-Inositol and oral contraceptives. Eur Rev Med Pharmacol Sci  2021 Dec;25(23):7476-7485.
12. Sairally BZF, Dhillon-Smith RK, Jethwani G, Latthe P. Myoinositol or D-chiro-inositol for PCOS symptoms in adolescents: a narrative review. Journal of Pediatric Endocrinology and Metabolism. 2023;0(0). doi:10.1515/jpem-2023-0458
13. Greff D, Juhász AE, Váncsa S, et al. Inositol is an effective and safe treatment in polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Reproductive Biology and Endocrinology. 2023;21(1):10. doi:10.1186/s12958-023-01055-z
14. Gudović A, Bukumirić Z, Milincic M, et al. The Comparative Effects of Myo-Inositol and Metformin Therapy on the Clinical and Biochemical Parameters of Women of Normal Weight Suffering from Polycystic Ovary Syndrome. Biomedicines. 2024;12(2):349. doi:10.3390/biomedicines12020349
15. Adone A, Fulmali DG. Polycystic Ovarian Syndrome in Adolescents. Cureus. Published online January 25, 2023. doi:10.7759/cureus.34183
16. Cirillo F, Catellani C, Lazzeroni P, et al. HMGB1 is increased in adolescents with polycystic ovary syndrome (PCOS) and decreases after treatment with myo-inositol (MYO) in combination with alpha-lipoic acid (ALA). Gynecological Endocrinology. 2020;36(7):588-593. doi:10.1080/09513590.2020.1725967
17. Kaur I, Suri V, Sachdeva N, et al. Efficacy of multi-strain probiotic along with dietary and lifestyle modifications on polycystic ovary syndrome: a randomised, double-blind placebo-controlled study. Eur J Nutr. 2022;61(8):4145-4154. doi:10.1007/s00394-022-02959-z
18. Xue J, Li X, Liu P, et al. Inulin and metformin ameliorate polycystic ovary syndrome via anti-inflammation and modulating gut microbiota in mice. Endocr J. 2019;66(10):859-870. doi:10.1507/endocrj.EJ18-0567
19. He F fang, Li Y mei. Role of gut microbiota in the development of insulin resistance and the mechanism underlying polycystic ovary syndrome: a review. J Ovarian Res. 2020;13(1):73. doi:10.1186/s13048-020-00670-3
20. Jobira B, Frank DN, Pyle L, et al. Obese Adolescents With PCOS Have Altered Biodiversity and Relative Abundance in Gastrointestinal Microbiota. J Clin Endocrinol Metab. 2020;105(6):e2134-e2144. doi:10.1210/clinem/dgz263
21. Heshmati J, Farsi F, Yosaee S, et al. The Effects of Probiotics or Synbiotics Supplementation in Women with Polycystic Ovarian Syndrome: a Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Probiotics Antimicrob Proteins. 2019;11(4):1236-1247. doi:10.1007/s12602-018-9493-9
22. Dobbie L, Pittam B, Zhao S, et al. Childhood, adolescent, and adulthood adiposity are associated with risk of PCOS: a Mendelian randomization study with meta-analysis. Hum Reprod. 2023;38(6):1168-1182.